Dünya Ruh Sağlığı Günü ve Damgalanma

“Akıl sağlığı olmadan sağlık veya sürdürülebilir kalkınma olmaz; ruh sağlığı sadece profesyonellere bırakılmayacak kadar önemlidir ve ruh sağlığı herkesin işidir.”

                                                                                              Dünya Sağlık Örgütü Bülten

Dünya Ruh Sağlığı Federasyonu tarafından 1992 yılından itibaren 10 Ekim, Dünya Ruh Sağlığı Günü olarak belirlenerek kutlanmaya başlanmıştır.

Her yıl farklı bir temayla kutlanan Dünya Ruh Sağlığı Günü’nün bu yılkı teması ‘Eşitsizliklerin Olduğu Bir Dünyada Ruh Sağlığı‘’dır.

 Ruh sağlığına değer verilen, teşvik edilen ve korunan, ruh sağlığı bozukluklarının önlendiği ve bu bozukluklardan etkilenen bireylerin tüm insan haklarını kullanabildiği ve yüksek kaliteli, kültürel olarak uygun sağlık ve sosyal bakıma erişebildiği bir dünya hedeflemek amaç olmalıdır.

Mümkün olan en yüksek sağlık düzeyine ulaşmak, damgalama ve ayrımcılığa maruz kalmadan topluma ve işe tam olarak katılmak için iyileşmeyi teşvik etmenin zamanı geldi de geçti bile.

Bu nedenlerden dolayı bu hafta ki yazımın konusu damgalanma.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 2020 yılından sonra insanlık üzerinde en ağır bedellerin ödeneceği hastalıkların ilk sırasında akıl ve ruh sağlığı yani psikiyatrik hastalıklar gelecektir.

 Yine örgütün yayınladığı bir raporda psikiyatrik hastalıkların sadece ruhsal problemler olarak görülmemesi gerektiği, özellikle depresyonun sistematik bir hastalık gibi ele alınması gerektiği belirtilmiştir.

Tedavi edilmemiş depresyon ve kaygı bozukluklarının halen bir numaralı ölüm sebebi olan kalp-damar hastalıkları riskini kat kat arttırdığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Psikiyatrik hastalıkların yarattığı sosyal damgalanmaya “Stigma” denmektedir.

Damgalanma tehlikesi nedeni ile birey rahatsızlığını inkar eder ve profesyonel destek almayı reddeder.

Psikiyatrik destek alınmaması bedensel bir çok hastalığın gelişiminde risk faktörü olduğu için diğer tıbbi sorunların artmasına da yol açmaktadır.

Damgalanma, belki de ön görülenin tersine, psikiyatrik rahatsızlıklar için çok önemli bir sorun oluşturur.

Bunda, kişilerin hastalık dönemleri arasında çoğunlukla tam bir iyileşme içinde olmaları ve diğer pek çok hastalıktan farklı olarak, kendi kendilerini de damgalamaları önemli bir rol oynar.

Damgalanma hangi yolları kullanır; · Suçlama · Utandırma · Yargılama · Küçük düşürme · Dedikodu · Varsayma · Söylenti çıkarma · Dalga geçme

Ege Ünv. Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD’ından M.Kocadere Alkan ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada Bipolar bozukluğu olan hastaların gözünden damgalanma

·Hastaların % 57’si damgalanmaktan çekindiği için toplumdan uzaklaşıyor

· Uzaklaşma nedeni: damgalanma değil damgalanma endişesi

· Hastaların % 95’i toplumun hastalık hakkında bilgisini yetersiz buluyor ve % 75’i toplumun hastalık hakkında oldukça bilgili olmasını istiyor.

· Damgalanma deneyimi hastaların % 28’inin tedavisini aksatmasına neden oluyor.

“Hastalığınızı kimlerle paylaştınız?” , “Hastalığınızı öğrenince sizden uzaklaştılar mı?” sorularına alınan yanıtlarda

Birinci derece akraba : Hastalığı bilen % 90, uzaklaşan % 12

Yakın akraba : Hastalığı bilen % 60, uzaklaşan % 14

Yakın arkadaş : Hastalığı bilen % 60, uzaklaşan % 13

Arkadaş : Hastalığı bilen % 25, uzaklaşan % 13

İş yakın arkadaş : Hastalığı bilen, % 22 uzaklaşan % 6

İş arkadaşı : Hastalığı bilen % 22, uzaklaşan % 10

Komşu : Hastalığı bilen % 25, uzaklaşan % 10

Tahmin edilenin aksine damgalanma korkusu eğitimli ve kentli insanda daha fazladır.

Daha çok başarı odaklı yaşamları eğitim düzeyi yüksek insanları daha riskli hale getirmiştir.

 Günümüzdeki teknolojik bilgi bombardımanında sağlıklı olan ve olmayan bilgiyi ayırt etmenin güçlüğü neticesinde zaten rahatsızlığı inkar etme eğiliminde olan insanlar, psikiyatrik destek almanın gereksiz olduğunu savunan görüşleri seçmektedirler.

Erkekler yardım almaktan daha çok kaçınmaktadırlar.

Özellikle erkek egemen toplumlarda bu daha da belirgindir.

Psikiyatriye önyargılı yaklaşan ve karşıt akımlar her zaman var olmuştur.

Özellikle psikiyatrik ilaçların, uyuşturacağı, bağımlılık yaratacağı, iyileşme olsa bile bunun geçici olacağı, ilaca mahkum olmanın bir çaresizlik olduğu inancı, “Her şey kafada biter” mantığını geliştirmekte, psikiyatr ve ilaç tedavilerine öfke ne yazık ki çok yaygın hale gelmektedir.

Ruh sağlığını geliştirmek, ruh sağlığı bozukluklarını önlemek, bakım sağlamak, iyileşmeyi hızlandırmak, insan haklarını geliştirmek ve ruh sağlığı bozukluğu olan bireyler için ölüm, hastalık ve sakatlık oranlarını azaltmak için acilen “Ruh Sağlığı Yasası”’nın çıkması gerekmektedir.

İlhan Vardar