MAYA MEDENİYETİNDE SU MÜHENDİSLİĞİ

Özet

Maya Uygarlığı bitti fakat Meksika ve Guatemala’nın bazı bölgelerinde halâ Mayaca konuşuluyor, bazı kültürel alışkanlıklar devam ettiriliyor. Hatta Meksika’ya bağlı Yucatan Yarımadası’nda 7 milyona yakın Maya’nın yaşadığı tahmin ediliyor. Maya Medeniyeti 15000 yıllık bir medeniyettir.

Maya mühendislerinin teknolojik gelişmeleri, kırk yıldır Jim O’Kon tarafından araştırıldı. Araştırmaları Maya’nın çok çeşitli teknik gelişimlerini içeriyordu.

Bu makalede “Maya Medeniyetinde Su Mühendisliği” incelenmiştir

1.Giriş

Arkeologlar Maya’yı Taş Devri Kültürü olarak görüyorlar. Bu kültürel etikete odaklanmaya devam ediyorlar çünkü Maya demir veya bronzdan yapılmış aletler kullanmıyordu. Demirden daha sert olan yeşim taşı araçlarının kullanımı, teknolojik başarılarına dayanan yeni bir isimlendirme sağlamak için olumlu bir gerekçe sağlamalıdır.

2.Maya Medeniyeti 15000 yıllık bir medeniyettir

Maya Uygarlığı, çağının çok üstünde bir “yazım” kültürüne sahipti. Grameri oldukça gelişmiş bir yazım dili kullanan uygarlık, neredeyse her şeyi taş tabletlere ve duvarlara not ederdi.

3.Maya Teknolojisi Çağı Technolithic

Maya Teknolojisine “Technolithic” denir. Maya’nın teknolojik yeteneklerine ve insan uygarlığının panteonundaki statülerine göre Mayalar Amerika’nın ilk inşaat mühendisleridir.

4.Maya Taşıma Sistemi

Pleyistosen Dönemi’nin sonunda, Kuzey Amerika artık nesli tükenmiş olan çok çeşitli hayvanlarla dolduruldu. Bu hayvanların kuzey grubu, modern at, ve modern deve, Asya’ya göç ettiler. Buralar Asya’ya, Afrika’ya ve Avrupa’ya kadar bütün büyük medeniyetler için evcilleştirildi, güç ve ulaşım sağladı.

Güney sürüleri Kuzey Amerika’da kaldı ve son buzul çağının sonunda kitlesel olarak yok oldular. Kıtaya göç eden insanlar, Güney Amerika’da lama ile karşılaşıncaya kadar başka yük hayvanları bulamadılar. Maya bölgesinde daha sonra at sırtında İspanyol istilacılar görüldü.

5.Maya Araçları

Maya uygarlığı, mevcut bir demir cevheri kaynağının avantajına sahip değildi. Meksika’da demir cevheri sadece Colima eyaletinde kuzeyde 1000 milden fazla mesafede bulunur. Arkeologlar Maya’nın kuarz ve obsidiyenden üretilen taş aletler kullandığını tespit etmişlerdir. Siyah yeşim taşından üretilen özel aletlerin geniş kullanım alanını göz ardı etmişlerdir. Demir araçların sunduğu avantajın yerine, Maya teknisyenleri yeşim taşından alet yapımının avantajını keşfetti. Maya araçlarının boyutu ve şekli, taş ile ahşapta çalışan modern zanaatkârların kullandığı çeşitli çelik aletlerle aynıdır. Maya teknisyenleri olan heykeltraşlar, taş ustaları, ağaç oymacıları ve diğer zanaatkârlar, yeşim taşı araçlarını kullanmışlardır. Bu araçlar arasında çeşitli boyutlar ve keskiler, oyuklar, parmaklar, eksenler ve çapalar bulunur.

Yeşim taşı, matriksindeki prizmatik kristallerin birbirine karışması nedeniyle kırılmaya karşı büyük bir direnç gösteren çok sert bir mineraldir. Takılarda en çok kullanılan yeşim taşı, sodyum alüminyum silikattır. Bununla birlikte, “siyah yeşim” de Al (Alüminyum) Fe+3 (Demir) ile yer değiştirmesi, kloromelanit olarak adlandırılan demir açısından zengin bir yeşim taşı olan yeşim taşı bir izomorfunu üretir. Kloromelanit yeşil veya siyah renklidir ve “Siyah Yeşim” olarak adlandırılır. Yeşim Taşı dünyadaki birkaç yerde oluşmuştur. Guatemala’daki Montagua Vadisi’ndeki tektonik plaka, Maya’nın kullandığı yeşim taşını üretir. Yeşim taşı çok sert ve dayanıklı bir malzemedir. Mineral sertliğinin Mohs ölçeğinde, maksimum sertliğin bir elmas için 10.0 olduğu yerlerde, bir çelik bıçak bıçağı 5.0 sertliğine sahiptir; Yeşim taşı, 6.5 ila 7.0 arasında bir sertliğe sahiptir. Mohs ölçeği, Maya aletlerinin imal edildiği yeşim taşı malzemesinin demir veya çelikten daha sağlam olduğunu gösterir. Böylece Maya aracı teknolojisi, toplumu “Taş Devri” ve “Demir Çağı” nın ötesinde yükseltti.

Yeşim taşı araçlarının örnekleri kraliyet mezarlarında bulunmaz. Bu araçlar, elitlere değil, zanaatkârlara aitti ve bunlar, onları üretme teknikleri gibi zanaatkârların aileleri üzerinden miras bırakılacaktı. Yeşim taşı araçları Maya elitleri tarafından kullanılmadıkları ve ödül olarak verilmedikleri için arkeologlar tarafından başka eserlerle birlikte bulunmazlar.

Obsidiyen, Maya bölgesinin Pasifik Sahili boyunca volkanlar halkasında bulunan volkanik bir camdır. Maya teknisyenleri, yeryüzünde en keskin olabilen kesme bıçakları üretmek için teknikler geliştirdiler. Bir obsidyen bıçağın keskin kenarı, moleküler inceliğe yaklaşır. Bu Maya alet malzemesi modern tıpta kalp ve göz ameliyatı için neşter üretmek için kullanılır.

6.Maya Köprüleri

Yaxchilan Maya şehri, Usumacinta Nehri’nin kenarında yer almaktadır. Nehrin bu dairesel kıvrımı, nehrin iç eğrisinde 3.2 kilometrelik geniş bir kara kütlesi geliştirmiştir. Nehrin iç eğrisinin sınırları içinde oluşturulan bu korunan alan, kent için doğal bir kale oluşturdu. Bununla birlikte, nehir yılın altı ayı boyunca bir sel baskını altındadır ve yağmur mevsimi boyunca, geniş ve hızlı akan sular şehri nehrin karşısındaki alana erişimden izole etmiştir.

Yaşanabilir bir şehir merkezi olarak kalabilmek, bu antik kent nehri yıl boyunca geçmek için güvenilir bir yol gerekti. Maya şehri 1882’den beri arkeologlar tarafından incelenirken, bir köprü geçişi ihtiyacı arkeolojik çalışmaların bir gereği olarak görülmemiştir. Maya mühendisliğinin bu kaybolmuş simgesinin varoluşunun ipuçlarından olan antik kalıntılar ovada saklanıyordu. James O’Kon bir dizi keşif gerçekleştirene kadar, sel sezonunda kentin hayatta kalmasını sağlamak için kalıcı bir yaşam çizgisine duyulan ihtiyaç arkeologlar tarafından göz ardı edildi.

Adli mühendislik incelemeleri, arkeolojik mühendislik analizi, uzaktan algılama ve bu yapının bilgisayar modellemesi köprünün dijital yeniden inşasına yol açtı. 7. yüzyılın sonlarında inşa edilen üç katlı asma köprü, şehir merkezinden Usumacinta Nehri’ne, köylerin ve çiftliklerin bulunduğu kuzey tarafına geçmiştir. Köprünün işlenmesi, güverteyi kıyıdan sahile doğru destekleyen tasarımı göstermektedir. İki uzun köprü iskelesi, her bir bankın üzerinde köprü ayakları ile nehre yerleştirildi. Köprünün geometrisi, şehrin büyük meydanından kuzey sahiline kadar üç açıklıkta 113 metre genişledi; Merkez açıklığı 63 metre uzunluğundaydı. Köprü inşaatı, ortak bir Maya inşaat malzemesi olan fiberden üretilen halat kablolarından asılı bir ahşap güverteden oluşuyordu. Üç Kirişli Maya köprüsü, yer altı betonu ile Maya kulesinin tepesinde bulunan taş kulelerin arasında uzanan kablolar vasıtasıyla, nehrin 22 metre yukarısında düşük su seviyelerinde yükselmiştir. Maya köprüsünün güvertesinin yüksekliği, köprünün yapısının yükseltilmesiyle oluşturulmuştur. Bu yükseklik, taşkın mevsiminde vahşi nehir tarafından ulaşılan 15 metrelik su seviyesinin çok üzerinde köprü güvertesini korumuştur. Maya köprüsü, antik dünyadaki en uzun köprü olarak kabul edildi. Fakat 1377’de İtalyan mühendisler daha uzun bir köprü inşa edince Maya rekoru egale edildi. Köprünün keşfi, Civil Engineering Magazine’de ve National Geographic Magazine’de yayınlandı. History Channel, Maya mühendisliğinin bu eşsiz yeteneğini gösteren bir video hazırladı.

Pusilha Nehri üzerindeki Klasik Dönem Maya köprüsünü kesitlerde gösterebiliriz.

7.Orta kirişli köprüler

Maya mühendisleri, ahşap kirişler ile 50 fit uzunluğa kadar çok sayıda köprü inşa ettiler.

8.Kısa kirişli köprüler

Maya kısa kirişli köprülerle, kentsel ortamlarda akarsuları, kanalları ve hendekleri geçti.

Palenque’deki Otulum Nehri üzerindeki bir Maya köprüsü vardır.

Becan kentini çevreleyen hendek vardır.

9.Maya Kemerleri

Maya mühendisleri, uzun kirişli iç mekânların, çok katlı yapıların ve benzersiz dairesel yapısal geometrilerin oluşturulmasını sağlayan benzersiz bir yapısal mekanizma geliştirdiler.

Bu yapısal mekanizma Maya kemeri olarak bilinir. Bu, tüm Maya yapıları için temel yapı şeklidir. Bu sistemin yapısal geometrisinde kiriş alanının iç boşlukları geliştirmek için doğrusal ters “V” şekli kullanılır.

9.Maya Mimarisinde Çimento

Maya, hidrolik çimentonun icadı ve yerinde beton yapıların inşası, Maya’nın büyük yüksek şehirlerini inşa etmesini sağlamıştır. Bu dayanıklı malzeme, yapıların zamanın ve çevrenin etkisiyle bozulmasına dayanmasını sağlamıştır. 2000 yıldan sonra hayatta kalmalarını sağlamak için deprem, kasırga ve ormanın büyümesine karşı direndiler. Yağmur ormanlarının üzerinde yükselen büyük binalar, büyük şehirlerin altyapısı, su depoları, asfalt yollar ve uzun yaylı köprüler, Maya mühendisleri tarafından inşa edilen eşsiz yapılarda yerinde dökme beton kullanılarak mümkün hale getirildi.

10.Maya Tarımı

Yucatán’ın doğal çevresinin önemli bir kısmı, yılda altı ay yağmur yağması ve geleneksel yöntemleri kullanarak tarımı desteklemek için yetersiz olan ince bir toprak tabakasıdır.

Maya Medeniyeti, Maya teknolojisi ile tarım teknolojisini bir araya getirerek tarımın verimini artırmak için tarım teknolojisini bir araya getirdi. Maya ve Tarım teknolojisinin birleşmesi ticaretin artığı ile büyüyen nüfusun ihtiyaçlarını karşılayan bir verime ulaşmıştır. Maya’nın çok çeşitli tarım ürünleri vardı. Birçoğu modern süper marketlerde satılan temel tarım ürünlerimizi oluşturmaktadır.

Maya tarım ürünleri mısır, kabak, fasulye, domates, biber, avokado, papaya, balkabağı, tatlı patates, vanilya, fıstık ananas, çikolata, vanilya, tarçın ve daha birçok tarım ürününü içerir.

Yükseltilmiş tarla yöntemleri ve teraslı alanları içeren tarımsal verimi artırmak için değişik yöntemler geliştirdiler.

11.Maya Su Yönetimi

Maya medeniyetinin vatanı çoğunlukla Yucatán Yarımadası’ndaydı. Bu tropikal yarımada, zor ve doğal bir çevre tarafından kontrol edilir.

Yucatán Yarımadası’nın yer altı kütlesi jeolojik olarak ince bir toprak tabakasıyla kaplı gözenekli karstik kireçtaşı platformudur.

Meteorolojik olarak çevre, mevsimler altı ay sağanak yağışlı ve altı ay kurak geçer.

Zemin yüzeyine düşen yağmur suyu, ince toprak tabakası tarafından emilir ve gözenekli kireçtaşı içine akar ve akiferin içine Yucatán’daki yüzey suyu yok olur.

12.Maya yolları

Maya yollarına “Sacbeob” denirdi.Maya şehir devletleri arasındaki yollar aşındığı için seyahat koşullarını zorlaşmıştı.Yağmur ormanlarının gölgelikleri, güvensiz ve kaygan yamaçlar, karanlık, derin ve karışık ormanlık kökleri takip eder.Yağmur mevsimi boyunca seyahat imkânsızdı. Maya, şehir devletleri arasında seyahat sorunlarını çözmek için bir mühendislik çözümü geliştirdi. Maya mühendisleri, karışık ve taşkın orman zemininin üzerinde yüksek beton döşeli yollar inşa ettiler. Bu yükseltilmiş yollar, Maya ticaretinin, hükümet ve askeri faaliyetlerin, yılın her mevsiminde devam etmesini ve 24 saat boyunca şehirlerarasında seyahat edilmesini sağladı. Karışık orman patikalarını yılda altı ay boyunca su bastığı için “Sacbeob” veya yükseltilmiş asfalt yollar, şehirler arası personel ve malzemelerin verimli ve nakledilmesi için bir çözüm olmuştur. “Sacbeob” veya “Beyaz yollar”ın yapısı, Roma yollarına göre üstün ve modern otoyol sistemine paralel bir tasarıma sahipti.“Sacbeob”, 10 metreye kadar genişlikte inşa edilmiş ve beyaz dökme beton kaplama ile döşenmiştir. “Sacbeob” kaldırımları, orman tabanından bir metre ila üç metre arasında yükseltildi. “Sacbeob”, yolları, trafik kavşaklarına, drenaj özelliklerine ve su kaynağı ile tamamlanan dinlenme duraklarına sahipti.

13.Maya Deniz Mühendisliği

Maya ekonomisi sadece Mesoamerica’da değil, Yucatan Yarımadası’nı sınırlayan parlayan denizlerde de ticaret ortaklıklarına dayanıyordu.Büyük Maya gemileri, açık denizleri kat etti ve Karayipler boyunca Küba’dan Antigua’ya uzanan adalara gitti. Maya deniz tüccarları, uzak denizlere seyahat etti ve Maya dünyasına özgü ürünler için ticaret yapılabilecek değerli kaynaklarla ticaret ortaklarıyla karşılaştı.

14.Sonuç

Maya Teknolojisi’nin başarıları

1.Demirden daha sert olan aletlerin imalatını içerir,

2.Yerinde dökme beton üretmek için hidrolik çimentonun imalatı,

3. Yüksek mukavemetli dayanıklı yapı malzemelerinin imalatı,

4.Çok katlı ve açık kirişli yapılar, yükseltilmiş beton döşeli yollar oluşturmak için Maya kemerinin yapısal bir mekanizma olarak geliştirilmesi,

5.Uzun süreli köprülerin inşası,

6.Maya şehir uygarlığının mevsimsel bir çöl ortamında hayatta kalmasına izin veren gelişmiş su yönetimi metodolojileri geliştirilmesi.

Cebrail Ozan OKTAR

15.Referanslar

[1] http://www.mexicolore.co.uk/maya/teachers/resource-just-how-advanced-were-they

[2] https://www.earthancients.com/?portfolio=jim-okon-how-the-maya-changed-the-world

[3] http://www.theoldexplorer.com/